«Πλάνη» αρχείου
27/08/2014
Η πρόσφατη επιλεκτική χρεωκοπία της Αργεντινής έδωσε αφορμή για εκατέρωθεν διαξιφισμούς στο πολιτικό σκηνικό και επανέφερε μια συζήτηση για τα όρια μεταξύ ενημέρωσης και προπαγάνδας από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Η «αντιμνημονιακή» πλευρά έκανε λόγο για προσπάθεια διαστρέβλωσης της πραγματικότητας από συγκεκριμένα τηλεοπτικά κανάλια που έδειχναν πλάνα από τις αντιδράσεις του κόσμου στην προηγούμενη χρεοκοπία της Αργεντινής το 2001 και έδιναν τον «τόνο» σε λογής κυβερνητικούς εκπροσώπους να κρίνουν και να συγκρίνουν από θέση ισχύος και να ασκήσουν την πολιτική τους επιρροή.
Το φαινόμενο χρήσης τηλεοπτικού υλικού για να διευκολύνεις, ή να προπαγανδίσεις την φτωχή σε οπτικό υλικό ιστορία σου, δεν είναι κάτι νέο. Ποιος δεν θυμάται τον ταλαίπωρο κορμοράνο ο οποίος αναδυόταν μέσα από την πίσσα σε …κάποια ακτή του Περσικού Κόλπου όταν οι Ιρακινοί είχαν σαμποτάρει τις πετρελαιοπηγές του Κουβέιτ το 1991; Το ότι ο κορμοράνος αποκαλύφθηκε λίγους μήνες μετά ότι προερχόταν από κάποιες άλλες λήψεις (πιθανόν στις ακτές της Νορβηγίας όπου είχε παρασυρθεί μια μεγάλη πετρελαιοκηλίδα) προκάλεσε ένα ισχυρό πλήγμα αξιοπιστίας στο CNN το οποίο – ας πούμε …καλοπροαίρετα – ήθελε να δώσει ένα οικολογικό μήνυμα για τις επιπτώσεις του πολέμου.
Ένα άλλο περιστατικό συνέβη πριν από λίγα χρόνια όταν δημοσιεύτηκαν ανατριχιαστικές ασπρόμαυρες φωτογραφίες με σωρούς πτωμάτων δήθεν μετά τον βομβαρδισμό της «Χιροσίμα», οι οποίες αποδείχθηκε πως ήταν από σεισμό στο Τόκιο το 1923.
Στα καθ ημάς, η χρήση πλάνων αρχείου τη δεκαετία του 90 στην ελληνική τηλεόραση γινόταν κατά κόρον, χωρίς μάλιστα την ένδειξη «πλάνα αρχείου» που μπορεί, όταν καθιερώθηκε αργότερα (όχι από όλους και όχι πάντα) να ήταν μια τίμια προσέγγιση, δεν έπαυε όμως να έχει διαστρεβλωτικό χαρακτήρα, αφού κατά κανόνα τα πλάνα που επιλέγονται για να κάνουν τη «δουλειά» τους, πρέπει να είναι κατά κανόνα τα πλέον εντυπωσιακά.
Φυσικά η προπαγάνδα δεν χρειάζεται απλώς βίντεο και φωτογραφίες για να επιτελέσει το σκοπό της. Ο Τζορτζ Μπους ο πρεσβύτερος αξιοποίησε τα ΜΜΕ για να έχει την έγκριση της Κοινής Γνώμης στην κήρυξη του πρώτου πολέμου στον Περσικό. Στη συνέχεια, τα «όπλα μαζικής καταστροφής» και όλη η κατασκευασμένη ιστορία γύρω από αυτά ήταν ο δούρειος ίππος για την εξόντωση του Σαντάμ Χουσεΐν από τον Τζορτζ Μπους το νεώτερο.
Φυσικά και τα ίδια τα ΜΜΕ (οι ιδιοκτήτες τους μάλλον) έχουν πολλές φορές συμφέροντα που διεκπεραίωναν και διεκπεραιώνουν μέσω της δύναμής τους. Έχει μείνει ιστορική η φράση του αμερικανού μεγιστάνα του Τύπου Γουίλιαμ Ράντολφ Χιρστ, σε τηλεγράφημα του, σε έναν απεσταλμένο δημοσιογράφο στην Κούβα το 1898, που ήθελε να επιστρέψει, απογοητευμένος από τις πληροφορίες που ήθελαν να ξεκινά κάποιος πόλεμος: “Σας παρακαλώ να μείνετε. Εσείς θα μας εφοδιάζετε με τις φωτογραφίες κι εγώ θα σας εφοδιάσω με τον πόλεμο.”
Σε κάθε πρέπει να στεκόμαστε κριτικά απέναντι όχι μόνο στην πληροφορία, αλλά και στην ειδησεογραφία ειδικά στην εποχή του διαδικτύου όπου ο έλεγχος των στοιχείων είναι αντιστρόφως ανάλογος της ταχύτητας διάδοσης τους και το οπτικό υλικό που εμπλουτίζει το περιεχόμενο, είναι συνήθως αποτέλεσμα κάποιων κλικ στο google search. Ας επιλέγουμε τις πηγές πληροφόρησης μας. Και για να τελειώσω με ένα ευφυολόγημα: Όταν τα πλάνα γίνονται …παραπλανητικά, εμείς δεν πρέπει να στεκόμαστε …απλανείς!
Μάνος Σιφονιός
Επικοινωνιολόγος. Συγγραφέας.
