Είμαστε όλοι μεταλλάξεις
22/12/20
Είμαστε όλοι μεταλλάξεις. Ένας συνδυασμός εκατομμυρίων μεταλλάξεων που έχουν συμβεί κάπου στην ιστορία της εξέλιξης του Homo Sapiens εδώ και 200-300 χιλιάδες χρόνια, για να μην πάμε παλαιότερα.
Κάθε στοιχείο που καθορίζει το είδος μας και κάθε χαρακτηριστικό που ξεχωρίζει σχετικά τις φυλές, ακόμα και τα διαφορετικά χαρακτηριστικά μεταξύ μας, είναι το αποτέλεσμα μιας γενετικής μετάλλαξης κάπου στο παρελθόν που τελικώς κληρονομήθηκε και επικράτησε. Και φυσικά το ίδιο ισχύει για κάθε άλλο οργανισμό στον πλανήτη και βεβαίως για τους ιούς!
Έχουμε δαιμονοποιήσει τις μεταλλάξεις, τις αντιλαμβανόμαστε πάντα με αρνητικό πρόσημο, αλλά αυτό δεν είναι η πλήρης επιστημονική αλήθεια.
Μπορεί πολύ απλά να είναι και ευεργετικές, υπάρχουν βεβαίως και οι επιβλαβείς, αν και πιο συχνά οι μεταλλάξεις δεν έχουν κάποιο αποτέλεσμα, είναι δηλ. ουδέτερες. Το αν μια μετάλλαξη είναι «καλή» ή κακή» εξαρτάται και από το περιβάλλον. Θυμάμαι από το πανεπιστήμιο μια κλασσική περίπτωση με τις νυχτοπεταλούδες που ήταν κυρίως άσπρες στην προβιομηχανική Αγγλία. Οι πιο σπάνιες μαύρες γινόντουσαν εύκολα αντιληπτές από τα πουλιά και ήταν εύκολα θηράματα. Όταν όμως τα δέντρα και οι τοίχοι άρχισαν να μαυρίζουν από τους καπνούς των εργοστασίων στα μέσα του 19ου αιώνα, οι μαύρες νυχτοπεταλούδες είχαν καλύτερο καμουφλάζ, απέκτησαν πλεονέκτημα επιβίωσης και επικράτησαν. Αργότερα βέβαια ο αέρας καθάρισε και οι άσπρες νυχτοπεταλούδες επανήλθαν με μεγαλύτερους πληθυσμούς.
Να θυμίσουμε ότι με τον όρο μετάλλαξη εννοούμε οποιαδήποτε αλλαγή στην αλληλουχία των βάσεων που συνθέτουν το γενετικό υλικό ενός οργανισμού, δηλ. στο DNA μας και μπορεί να κληρονομείται ή όχι, ανάλογα αν η αλλαγή συμβαίνει τους γνωστούς γαμέτες (ωάρια, ή σπερματοζωάρια), ή στα σωματικά κύτταρα. Υπάρχουν βεβαίως και οι γονιδιακές μεταλλάξεις ακόμα και οι χρωμοσωμικές μεταλλάξεις.
Να διευκρινίσουμε επίσης, ότι οι περισσότερες μεταλλάξεις του DNA δεν προκαλούνται από εξωτερικούς παράγοντες πχ. ακτινοβολίες κλπ. αλλά από λάθη που συμβαίνουν στη διάρκεια της αντιγραφής του DNA και των γενετικών του πληροφοριών, όταν η γνωστή μας διπλή έλικα του DNA χωρίζεται στα δύο για να φτιάξει το κάθε τμήμα ένα αντίγραφο με το ζευγάρωμα των βάσεων και να δημιουργηθούν δύο νέα κύτταρα. Αν και αυτή η διαδικασία γίνεται με εξαιρετική ακρίβεια, είναι λογικό να γίνονται λάθη όταν μιλάμε για δισεκατομμύρια βάσεις στον κώδικα του DNA. Για τους ανθρώπους, είναι περίπου 3,2 δισεκατομμύρια βάσεις σε ωάρια και σπερματοζωάρια και τα διπλάσια σε άλλα κύτταρα του σώματος.
Για τους ιούς οι βάσεις είναι πολύ λιγότερες (μερικές χιλιάδες) και το γενετικό υλικό μπορεί να είναι, είτε DNA, είτε RNA, όπως είναι και στους ιούς SARS.
Κατ΄ αναλογία για τους ιούς ισχύουν σχετικά τα ανωτέρω, αν και οι ιοί δεν αυτοδιπλασιάζονται όπως τυπικά περιγράψαμε προηγουμένως, αλλά χρησιμοποιούν τα δομικά συστατικά του κυττάρου που έχουν μολύνει για να συνθέσουν πολλαπλά αντίγραφα τους. Αν και οι μηχανισμοί και οι διαδικασίες διαφέρουν ανάλογα με τον ιό, οι μεταλλάξεις -όπως και στην περίπτωση του SARS-CoV-2- μπορεί να προκύψουν και αυτοί από τυχαία λάθη σε αυτή τη διαδικασία αναπαραγωγής.
Όπως ειπώθηκε λοιπόν οι περισσότερες μεταλλάξεις δεν αναμένεται να διαφοροποιούν τη βασική λειτουργία του ιού, αλλά κάποια στιγμή -ίσως- μια μετάλλαξη, ή ένας συνδυασμός μεταλλάξεων μπορεί να δώσει ένα πλεονέκτημα στον ιό, ειδικά αν δεν τον «πιάνει» το υπάρχον εμβόλιο, που το πιθανότερο είναι να τον πιάνει. Αντίστοιχα όμως μπορεί να προκύψει και ένα μειονέκτημα εξαιτίας μιας μετάλλαξης. Άρα αναμένουμε να δούμε, και σε κάθε περίπτωση ένα προσαρμοσμένο εμβόλιο θα είναι πια πολύ πιο εύκολο, αφού γνωρίζουμε πολλά περισσότερα και για τον ιό και για τα νέα εμβόλια, παλιά και νέα. Και κάτι ανάλογο θα ισχύει και για τα φάρμακα…
Μάνος Σιφονιός
Επικοινωνιολόγος, Συγγραφέας
(και κατά τις σπουδές Βιολόγος!)
