Chosen one survivor. Επικοινωνία και επιβίωση

19/01/2018

Με την ευκαιρία επανάληψης του Survivor, ας αναλύσουμε από πλευράς επικοινωνίας και …βιολογίας, την επιτυχία του.

Στη φύση επιβιώνει το άτομο/είδος που προσαρμόζεται καλύτερα στο περιβάλλον σύμφωνα με το δαρβινικό δόγμα της βιολογίας. Η διαδικασία με την οποία το άτομο/είδος θα επιβιώσει/επικρατήσει έναντι των ανταγωνιστών του, ονομάζεται φυσική επιλογή. Στο τηλεοπτικό παιχνίδι Survivor που θα δούμε ξανά, για την επιλογή του νικητή (του survivor!) δεν είχαμε ακριβώς «φυσική»επιλογή. Δεν τον επέλεξε τελικά η «φύση» (το περιβάλλον δηλαδή που δημιούργησε η παραγωγή του παιχνιδιού), αλλά το κοινό της τηλεοπτικής αρένας – που και αυτό κατά μία έννοια αποτελεί «φυσικό περιβάλλον». Αλλά με ποια κριτήρια;

Στο αρχικό στάδιο του παιχνιδιού, όσοι «επιβίωσαν» ικανοποίησαν μια σειρά κριτήρια που παραπέμπουν περισσότερο σε στοιχεία της φυσικής επιλογής, όπως θα δούμε παρακάτω. Όμως στο τελικό στάδιο ο κόσμος επέλεξε με βάση τις προσωπικότητες και τα γεγονότα, όπου όμως και αυτά, δεν ήταν στη θέα μιας πραγματικής αρένας, όπου όλα φαίνονται, αλλά μιας επιλεγμένης πραγματικότητας, από παραγωγούς, σκηνοθέτες, οπερατέρ και μοντέρ. Δηλαδή, το τηλεοπτικό προϊόν που έδειξαν οι οθόνες μας, δεν ήταν η πλήρης πραγματικότητα – πως θα μπορούσε άλλωστε – αλλά η «πραγματικότητα» που επέλεξαν τρίτοι για το τηλεοπτικό κοινό.

Αυτό το στοιχείο, χωρίς να εντάσσεται στα hot θέμα του φαινομένου των fake news – αποτελεί όμως ενδεχομένως ιδιαίτερο υποσύνολο του και μάλλον προπομπό του – συνιστά σε κάθε περίπτωση την επιβεβαίωση της ψευδαίσθησης της πραγματικότητας. Αυτής της «δικής» μας πραγματικότητας όπως αυτή μας παρουσιάζεται τόσο από τις – μειωμένες για ολοκληρωτική αντίληψη – αισθήσεις μας, όσο και από τον «περιορισμένο» φακό της τηλεόρασης, αλλά και την επιλεκτική (κατευθυνόμενη ή μη) προσέγγιση περιεχομένου και των υπόλοιπων ΜΜΕ, των social media περιλαμβανομένων.

Ας δούμε όμως τα θεμελιώδη στοιχεία της βιολογίας που αναδείχθηκαν ουσιαστικά και συμβολικά σε αυτό το παιχνίδι και τους λόγους επιτυχίας του.

1. Ο ανταγωνισμός: Στα δεδομένα του παιχνιδιού έχουμε το διαχωρισμό σε δύο ομάδες – είδη. Διάσημοι και Μαχητές! Μια μάλλον προσέγγιση ταξικής διαφοροποίησης ή και βιολογικής που θυμίζει τον δαρβινικό ανταγωνισμό των ειδών. Φυσικά στο δρόμο οι διάσημοι θα γίνουν μαχητές για να «επιβιώσουν» και οι μαχητές μοιραία γίνονται διάσημοι, μέσα από τις οθόνες. Στο τέλος όλοι είναι σχετικά διάσημοι και όλοι έχουν αναδειχθεί σε μαχητές. Η εξέλιξη είναι κοινωνιοβιολογικά παρούσα και προωθεί την ομογενοποίηση. Τα δύο είδη αλληλεπιδρούν, ανταλλάσουν χαρακτηριστικά και στο τέλος εξελίσσονται σε ένα νέο είδος. Διασημαχητές! Κάπως έτσι γεννιούνται και τα νέα είδη στη φύση! Θυμίζουμε ότι ο ανταγωνισμός στη φύση δεν υπάρχει μόνο μεταξύ των ειδών, αλλά και εντός του είδους. Στο παιχνίδι, αυτό το στοιχείο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αφού στο τέλος ο «νόμος» του παιχνιδιού θα ανταμείψει ένα νικητή-άτομο και όχι είδος.

2. Το έπαθλο της «επιβίωσης»: Τα κίνητρα της συμμετοχής έχουν και αυτά σχέση με την επιβίωση. Και οι διάσημοι (προσπαθώντας να συντηρήσουν τη διασημότητα) και οι μη διάσημοι, προσδοκούν οφέλη «επιβίωσης». Ποια είναι αυτά; Το έπαθλο των 100.000 για έναν μεν μόνο νικητή, οι αμοιβές τους από την παραγωγή (ναι έχουν μεροκάματο!) αλλά και η περιβόητη αναγνωρισιμότητα που επιφυλάσσεται για όλους και μεταφράζεται σε πιο εύκολη εύρεση εργασίας και καλύτερα μεροκάματα / αμοιβές στο μέλλον, ακόμα και …νυχτοκάματα σε κλαμπ για εξαργύρωση της φευγαλέας διασημότητας. Προσθέτουμε τα γενικά, κοινωνικά οφέλη, στα οποία ξεχωρίζω τα σεξουαλικά οφέλη, αφού είναι βέβαιο ότι όλοι οι παίκτες θα έχουν καλύτερα αποτελέσματα στο φλερτ, περισσότερες ευκαιρίες στο σεξουαλικό παιχνίδι και γιατί όχι, στις σχέσεις και στο γάμο επιβεβαιώνοντας ίσως άλλη μια προσέγγιση από την πλευρά της βιολογίας που είναι το ένστικτο της αναπαραγωγής.

Στα έπαθλα στη διάρκεια του παιχνιδιού σημειώνω μόνο τα θέματα της ασυλίας (το αίσθημα ασφάλειας, έστω και παροδικό είναι σημαντικό από τον πρωτόγονο μέχρι τον σύγχρονο άνθρωπο) και του φαγητού! Η τροφή επανεκτιμάται, γίνεται πρωτεύον αγαθό (έστω και με τα προωθητικά τερτίπια των διαφημιζόμενων) και μας θυμίζει την θεμελιώδη αξία της στην ομάδα των ανθρώπινων ενστίκτων.

3. Η επιτυχία: Το Survivor στην έκδοση του 2017 έφτασε έως και 80% σε τηλεθέαση. Πολύ πάνω κι από τις πιο αισιόδοξες προβλέψεις των οργανωτών. Γιατί; Μέρος της επιτυχίας του οφείλεται στα ανωτέρω που συνέστησαν μια τηλεοπτική πρόταση που είχε τα χαρακτηριστικά του νέου. Σε ένα άνευρο τηλεοπτικό τοπίο κυρίως εξαιτίας της οικονομικής κρίσης που δεν τροφοδοτεί ελληνικές παραγωγές, με τις πολλές επαναλήψεις και τους μουσικοχορευτικούς (επίσης ανταγωνιστικούς!) διαγωνισμούς να έχουν σχετικά κουράσει με την επαναληπτικότητά τους, το survivor ήταν το νέο! Το μεγάλο όμως μέρος της επιτυχίας του το οφείλει στη συνταγή του (που προσπάθησαν να μιμηθούν με μικρότερη επιτυχία). Σε ένα εξωτικό προορισμό που συνιστά σίγουρα το περιβάλλον στο οποίο «γεννήθηκε» το είδος μας, (κάπου στην κεντρική Αφρική) όπου ο άνθρωπος δημιουργεί συνθήκες «πραγματικής» ζωής, (reality!) νέοι άνθρωποι, καλογυμνασμένοι, κάτω από τον ήλιο, δίπλα στη θάλασσα, παρέχουν όλα τα συστατικά ενος αγώνα της επιβίωσης. Μάχες, ίντριγκα, φιλίες, προκλήσεις, ανταγωνισμοί, αγωνίες, νίκες και ήττες και φυσικά ιστορίες! Κουτσομπολιά δηλαδή, το προαιώνιο εργαλείο «εκπαίδευσης» του ανθρώπου που η σύγχρονη επιστήμη της επικοινωνίας του έχει δώσει το εκλεπτυσμένο όνομα, story telling!

Οι νέοι άνθρωποι (πoυ δεν είχαν εκτεθεί και στην παλαιότερη εκδοχή του survivor) αγκάλιασαν σε συντριπτικό βαθμό το παιχνίδι, όπως έδειξαν οι τηλεθεάσεις και τα social media. Σε μια εποχή που οι νέοι νιώθουν πως χαρακτηρίζεται από έντονο ανταγωνισμό – όπως και στο τηλεοπτικό  παιχνίδι – και βλέπουν το πρότυπο του γυμνασμένου σώματος να παίζει σημαντικό ρόλο στον κόσμο τους, κάτι τέτοιο ήταν αναμενόμενο. Ίσως και εύκολο για μια νέα, ευάλωτη – χτυπημένη από τα απόνερα της κρίσης – γενιά, που αναζητά ταυτότητα, πρότυπα και το δικαίωμα στην επιβίωση και την ενσωμάτωσή στην πραγματική ζωή, ούσα εθισμένη στη ζωή μέσα από οθόνες.

Όλα τα ανωτέρω είναι οι αιτίες που οι αιτήσεις για το νέο παιχνίδι ξεπέρασαν τις 76.000! από νέους ανθρώπους φυσικά! Πολύ περισσότερες από τις αιτήσεις στα άλλα ανάλογα παιχνίδια. Οι επόμενοι επιλεγμένοι (και πιθανώς «μεταλλαγμένοι»! – με βάση συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που θα πρέπει να υιοθετήσουν για να «επιβιώσουν») θα α(ντα)γωνιστουν μπροστά μας στην τηλεοπτική αρένα, αλλά και κρυφά, για να σταθούν τελικά σε ένα προσωρινό βάθρο μπροστά στον κυρίαρχο – για εκείνη μόνο τη στιγμή  τηλεθεατή – και με όπλο το επικοινωνιακό τους προφίλ που θα έχει χτιστεί συνειδητά ή από αδράνεια μέχρι εκείνη τη στιγμή, θα ζητήσουν την ψήφο του. Ένας survivor. O chosen one. Ο εκλεκτός.

Μάνος Σιφονιός

Επικοινωνιολόγος – Συγγραφέας