Τα Όρια, το Ρίσκο… και το Κακό Συναπάντημα!
14/11/2008
Όλοι έχουμε τα όριά μας. Αρκετοί παίρνουμε τα ρίσκα μας. Όλοι χρειαζόμαστε μια δόση ευτυχίας… Όρια, ρίσκο, δόση, όροι που είμαστε μεν εξοικειωμένοι, αλλά αγνοούμε τη βαθύτερη σημασία τους ή εννοούμε κάτι διαφορετικό κάθε φορά. Αν και σε ένα οικονομικό φόρουμ, θα έπρεπε να ασχοληθούμε και με τις δόσεις Δανείων και Πιστωτικών Καρτών, και τα ρίσκα της χρηματιστηριακής αγοράς, αλλού θα πάει το θέμα! Και για όποιον προβληματιστεί για τη θεματολογία, θα σημείωνα ότι τα παρακάτω είναι θέμα εικόνας και επικοινωνίας.
Είναι η στρυχνίνη δηλητήριο? Η απάντηση θα μπορούσε να είναι όχι, αν η ποσότητα που προσλαμβάναμε ήταν τόσο μικρή που να μην επηρέαζε τον οργανισμό μας. Μήπως το νερό είναι δηλητήριο? Δοκιμάστε να πιείτε κάμποσα κιλά και θα έχετε κακά ξεμπερδέματα. Οι ουσίες δε χωρίζονται σε τοξικές (δηλητηριώδεις) ή μη τοξικές, αν δεν αναφερθούν ταυτόχρονα και ποσοτικά στοιχεία για τις συγκεντρώσεις τους. Για οποιαδήποτε είδους βλάβη, τοξικότητα κλπ. σημασία έχει λοιπόν η ποσότητά της, η περιβόητη δόση που λέμε, και αυτό δεν αφορά μόνο τις ουσίες αλλά και μια σειρά άλλων πραγμάτων.
Εκεί που το καταλαβαίνουμε περισσότερο είναι στην περίπτωση των φαρμάκων όπου μικρές ποσότητες μπορεί να είναι ιαματικές ή ανακουφιστικές και μεγάλες ποσότητες μπορεί να είναι ιδιαίτερα τοξικές.
Εκεί που δυσκολευόμαστε να το καταλάβουμε είναι όταν ακούμε ότι …μπορεί να ανιχνεύθηκε πχ. χαλκός στο τάδε τρόφιμο… Πανικός(!), αλλά αυτό από μόνο του μπορεί απλώς να σημαίνει ότι βρέθηκε μια πιο ευαίσθητη μέθοδος μετρήσεων, αφού είναι γνωστό ότι ο χαλκός, ο ψευδάργυρος και μια σειρά άλλων μετάλλων, ακόμη και το αρσενικό(!) είναι απαραίτητα (σε ίχνη φυσικά) για τη λειτουργία των κυττάρων και της ζωής. Φυσικά αν οι συγκεντρώσεις είναι σε ποσότητα ικανή να προξενήσουν βλάβη θα μιλάμε για καραμπινάτο διατροφικό σκάνδαλο. Αλλά ας κρατάμε μικρό καλάθι…
Θυμάστε την ιστορία με τα νοθευμένα (κατά λάθος) ηλιέλαια από την Ουκρανία που βαφτίστηκε «Διατροφικό Σκάνδαλο» από τα ΜΜΕ; Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είχε κρίνει πως το συγκεκριμένο ηλιέλαιο δεν ήταν επικίνδυνο για την Υγεία. Προσοχή! ΑΠΑΡΑΔΕΚΤΟ, αλλά όχι επικίνδυνο. Φυσικά θα μπορούσε να είναι, αν κάποιος κατανάλωνε τρία κιλά την ημέρα επί τρεις μήνες, όπως ανακοινώθηκε νομίζω από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Αυτή λοιπόν ήταν η επικίνδυνη δόση!!! Τρία κιλά την ημέρα! Μα και χωρίς να υπήρχε η παραφίνη, κάτι θα πάθαινες. Φυσικά τα ΜΜΕ θα έπρεπε να προβάλλουν το θέμα στις σωστές τους διαστάσεις, αλλά πανικόβαλαν αμέσως και άδικα τον κόσμο, βγήκαν και κάποιοι «ειδικοί» και οι καταναλωτές… τρελάθηκαν!
Κι εδώ ερχόμαστε στην έννοια των ορίων. Οι επιστήμονες, από τους μηχανικούς μέχρι τους ιατρούς και τους βιολόγους, έχουν τα όρια επικινδυνότητας ή τα όρια ασφαλείας που συνδέονται φυσικά με το ρίσκο, την αβεβαιότητα και τις ανεπιθύμητες συνέπειες. Κι εδώ υπάρχει ένα μεγάλο μπέρδεμα που το εκμεταλλεύονται πολλοί για λόγους εντυπώσεων. By default (που λέμε και στη νεοελληνική!) όταν κάποιος είναι ενάντιος σε ένα θέμα μιλάει για όρια επικινδυνότητας για να δημιουργεί πανικό και να κάνει τη δουλειά του. Ισχύει φυσικά και το ανάποδο… Ας πάρουμε για παράδειγμα την κινητή τηλεφωνία. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας μάζεψε τις έρευνες που έγιναν βρήκε το ελάχιστο ποσό πάνω από το οποίο άρχισαν να εμφανίζονται ανεπιθύμητες ενέργειες (όριο δηλ. επικινδυνότητας). Αυτό το όριο το μείωσε 50! (ΠΕΝΗΝΤΑ) φορές! και το σύστησε στη διεθνή κοινότητα ως όριο ασφαλείας, και για ευαίσθητες ομάδες πληθυσμού, και για 24ωρη έκθεση. (μιλάω για τις κεραίες μόνο, μη το μπερδεύουμε με τα τηλέφωνα που είναι άλλη ιστορία). Ο ΠΟΥ μάλιστα πρότεινε να μην μειώνει η κάθε χώρα κατά το δοκούν αυτά τα όρια, γιατί αφενός αυτό δε στηρίζεται σε κανένα επιστημονικό στοιχείο και αφετέρου προβληματίζεται η κοινωνία και αμφισβητείται η ορθότητα των ορίων. Πολλές χώρες (οι περισσότερες… κι ας λένε διάφοροι) κρατήσανε αυτά τα όρια. Άλλες για πολιτικούς λόγους τα μειώσανε. Κι εμείς μέσα! Ίσως λοιπόν δεν είναι τυχαίο ότι ήμαστε ως χώρα στην κορυφή των αντιδράσεων στην Ευρώπη για θέματα κεραιών. Για να μην αρχίσω πάλι να λέω ότι οι ραδιοτηλεοπτικές κεραίες από τα βουνά διαμορφώνουν υψηλότερα ηλεκτρομαγνητικά πεδία εντός των πόλεων κι ας βρίσκονται χιλιόμετρα μακριά.
Τον ΠΟΥ δεν μπορούμε να τον παίρνουμε a la carte. Άλλοτε να τον σεβόμαστε όταν μιλάει για το AIDS, τις τρελές αγελάδες, τη νόσο των πτηνών, και άλλοτε όχι. Κι αυτό δε σημαίνει ότι σταματάει η έρευνα. Τόσο για την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, όσο και για όλα τα άλλα θέματα.
Και να πάμε στο ρίσκο. Άλλη παρεξηγημένη έννοια. Ζητάει ο κόσμος 100% ασφάλεια. Από ποιον? Δεν υπάρχει καμία ανθρώπινη δραστηριότητα που να είναι απαλλαγμένη από κίνδυνο. Ούτε καν το να μένεις σπίτι! (είναι μάλιστα νομίζω μεγαλύτερος ο κίνδυνος από το να ταξιδεύεις με τρένο!). Μπορούμε φυσικά να μειώσουμε τους κινδύνους, αλλά όχι να τους εξαλείψουμε. Φυσικά πρέπει να βρίσκουμε το κατάλληλο ισοζύγιο ανάμεσα στην έννοια του αποδεκτού κινδύνου, της ωφέλειας και του κόστους. Να το πω με ένα απλοϊκά ακραίο παράδειγμα. Πχ θα μπορούσαμε να μηδενίσουμε τα θανατηφόρα ατυχήματα στην άσφαλτο, αν καταργούσαμε … τους δρόμους! Μέχρι να φτάσουμε στην υπερβολή είναι προφανές ότι θα φροντίζαμε για πιο ικανούς οδηγούς (που δεν θα .. αγόραζαν τα διπλώματά τους!) για καλύτερους δρόμους (χωρίς bonus για λακκούβες!) και αυξημένους ελέγχους (ΕΛΕΓΧΟΥΣ! – όχι απλώς εισπρακτική πολιτική!). Και πάλι ατυχήματα θα γινόντουσαν, λιγότερα προφανώς, αφού 100% ασφάλεια δεν υπάρχει. Σας λέω κάτι νέο? Όχι!
Από κοινωνική άποψη, είναι πάντα χρήσιμο να μειώνουμε την αβεβαιότητα όταν αυτή υπάρχει, είτε αυτό αφορά την οδική ασφάλεια, είτε τη κινητή τηλεφωνία, είτε τη διατροφή μας. Πρέπει πάντα όμως αυτό να γίνεται με γνώμονα τη λογική, τα διαθέσιμα στοιχεία και το κόστος.
Αυτές οι λεπτομέρειες είναι που κάνουν διαφόρους να δημιουργούν συνειδητά ή αθέλητα λανθασμένες εικόνες, που μερικές φορές γίνονται στερεότυπα. Πχ. παλιότερα οι δημοσιογράφοι μιλούσαν για την κινητή τηλεφωνία με όρους ραδιενέργειας γιατί είχαν μεταφράσει ατυχώς το radiation (ακτινοβολία). Το ωραίο είναι ότι ακόμα σε κάποιους ξεφεύγει η λέξη για να δημιουργούν εντυπώσεις και να κάνουν «νούμερα» πανικού!
Και μια που μπήκαμε στο τζιζ θέμα της ραδιενέργειας να το πιάσουμε κι αυτό. Μια αφορμή ήταν και τα εύστοχα και ισορροπημένα άρθρα του κου Κράλογλου (02-06-08) και του κου Τσιπουρίδη (05-06-08) έμμεση και διακριτική απάντηση στο πρώτο. Ο κος Κράλογλου επαναφέρει το θέμα της Πυρηνικής Ενέργειας, σημείο ταμπού στην ελληνική κοινωνία και τη γνωστή «μακριά νάναι κι όπου νάναι» νεοελληνική αντίδραση που ισχύει και για ανάλογα θέματα όπως οι κεραίες της κινητής τηλεφωνίας, τα σκουπίδια κλπ. Παντελώς άνισα μεταξύ τους θέματα, με μηδενικά (στην περίπτωση Κιν. Τηλεφωνίας), αδιευκρίνιστα (για τα σκουπίδια) έως σημαντικά ρίσκα (στην περίπτωση της Πυρηνικής Ενέργειας), και προσωπικά είμαι υπερευαίσθητος στο θέμα της πυρηνικής ενέργειας, πλην όμως δεν μπορώ να αναγνωρίσω τη σύγκλιση στην υποδοχή αυτών των θεμάτων από το πάνω από το 90% στην κατά τα άλλα αδιάφορη να εμβαθύνει κοινωνία. Από την πλευρά του ο κος Τσιπουρίδης επισημαίνει πολύ σωστά κατά τη γνώμη μου ότι το επιχείρημα των υπέρμαχων της πυρηνικής ενέργειας, ότι βελτιώθηκε η τεχνολογία και λάθη είναι απίθανο να συμβούν, αντικρούεται εύκολα. Αφενός ότι για να καλυφθούν οι ανάγκες θα πολλαπλασιασθούν τα πυρηνικά εργοστάσια στον πλανήτη, και αφετέρου ότι κάποια θα βρίσκονται σε χώρες όχι τόσο προηγμένες πιθανόν με ασταθή καθεστώτα κι επομένως θα πολλαπλασιαστεί γεωμετρικά η πιθανότητα αστοχίας ή λαθεμένων χειρισμών.
Προσωπικά αν και το έχω ψιλοψάξει το θέμα και ξέρω και τα επιχειρήματα, των υπερασπιστών της Πυρηνικής Ενέργειας (καθαρή ενέργεια, φτηνότερη) φοβάμαι… το κακό συναπάντημα! Να μη σου λάχει δηλαδή, όπως λέει ο λαός! (Βλ Τσερνομπίλ, Κοζλοντούϊ κλπ). Υπάρχουν βεβαίως και πολύ πιο λογικά επιχειρήματα που έχουν σχέση με το γνωστό υπερβολικό πανικό και ελάχιστοι έχουν χρησιμοποιήσει ένα μετρητή Γκάϊγκερ για να δουν ότι το σώμα μας φυσιολογικά, αποτελεί την έδρα για νομίζω περίπου 6.000 διασπάσεις καλίου το δευτερόλεπτο (ραδιενέργεια 6.000 μπεκερέλ) κι εννοείται πως από το φυσικό μας περιβάλλον, παίρνουμε πολύ μεγαλύτερη ραδιενεργό ακτινοβολία.
Για την πυρηνική Ενέργεια, να το θυμηθείτε, η συζήτηση θα ξανανοίξει, (χάθηκε τώρα γιατί το πετρέλαιο σταμάτησε να ανεβαίνει και στριφογυρίζουμε στη δίνη της παγκόσμια οικονομικής κρίσης). Στο μεταξύ θα παίρνουμε πανάκριβη ενέργεια από τους γείτονες και θα κάνουμε και το κορόιδο στο μέλλον, αφού και η Τουρκία και η Ιταλία και κάποιες Βαλκανικές ψάχνονται για την πυρηνική ενέργεια.
Σε κάθε περίπτωση πρέπει το θέμα να το προσεγγίζουμε με τη δέουσα σοβαρότητα και γνώση κι αν χρειαστεί μπορούμε να κατέβουμε και στο δρόμο, πιστοί στο παλαιό σύνθημα: «Πυρηνική Ενέργεια; Όχι ευχαριστώ!»
Πρέπει όμως να συνειδητοποιούμε ότι ζούμε – πάντα ζούσαμε αλλά τώρα είναι πιο έντονο – σε κοινωνίες της διακινδύνευσης και να κατανοήσουμε την ψευδαίσθηση της απόλυτης ασφάλειας. Κυρίαρχο ζητούμενο της κάθε πολιτείας είναι το πώς θα εκπαιδεύσει σε αυτά τα δύσκολα θέματα όπως πχ. της δόσης, των ορίων, της αβεβαιότητας και κυρίως να φροντίσει να αφομοιωθεί η έννοια του αποδεκτού κινδύνου (ρίσκου) και να οδηγηθούμε σε κοινωνίες της συναίνεσης που θα αποδέχονται ή θα απορρίπτουν σε συντριπτικό ποσοστό τις προτάσεις της τεχνολογίας και όχι μόνο.
Μάνος Σιφονιός
Επικοινωνιολόγος – Συγγραφέας
